Εισήγηση στην εκδήλωση για το νερό που πραγματοποιήθηκε την Παρασκευή 11 Μαίου στην κατάληψη πρώην ΠΙΚΠΑ
Το νερό, όπως γνωρίζουν οι περισσότεροι, είναι απαραίτητο αγαθό για την ύπαρξη της ζωής. Για τις επιχειρήσεις και για τα κράτη όμως είναι πηγή κέρδους και μέσο ελέγχου, καθυπόταξης και εξαθλίωσης της κοινωνίας. Επίσης μπορεί να λειτουργήσει ως μοχλός άσκησης γεωπολιτικής επιρροής. Το πολύτιμο αυτό στοιχείο επειδή είναι το υπέρτατο αγαθό, μπορεί να αποδειχτεί και το μεγαλύτερο όπλο. Για παράδειγμα στην Παλαιστίνη, το Ισραήλ ελέγχοντας το νερό έχει επιβάλλει ένα ιδιότυπο απαρτχάιντ κατά των παλαιστινιακών κοινοτήτων και διάφορων αραβικών φυλών της περιοχής. Επίσης, η επιχείρηση «Ασπίδα του Ευφράτη» της Τουρκίας, υπό το πρόσχημα «της καταπολεμήσεως των τρομοκρατών του λεγομένου Ισλαμικού Κράτους (ISIS)», στην ουσία δημιούργησε μια σφήνα μεταξύ των τριών κουρδικών καντονιών στα σύνορα της με την Συρία, ώστε να αποτρέψει ενδεχόμενη συνένωσή τους και να ελέγξει τα νερά του Ευφράτη ποταμού, ο οποίος τροφοδοτεί με πόσιμο και αρδευτικό νερό, καθώς και ηλεκτρική ενέργεια πολλές πόλεις της Συρίας. Μεγάλες πολυεθνικές εταιρείες αλλά και κράτη προεξοφλώντας τις μελλοντικές εξελίξεις σπεύδουν από τώρα να εξασφαλίσουν πολύτιμα αποθέματα νερού, σε έναν άτυπο μέχρι στιγμής πόλεμο για τον σημαντικότερο πόρο του πλανήτη.
Το νερό υπήρξε για χιλιετίες κοινωνικό αγαθό. Σήμερα ο καπιταλισμός μετέτρεψε αυτό το κοινωνικό αγαθό σε εμπόρευμα, δηλαδή σε προϊόν που αποσκοπεί στη δημιουργία κέρδους. Το νερό φτάνει στους ανθρώπους μέσω κρατικών, δημοτικών ή ιδιωτικών εταιρειών ύδρευσης. Για την παροχή πληρώνουμε λογαριασμούς και θεωρείται αυτονόητο ότι η παροχή θα διακόπτεται αν το ποσό δεν έχει πληρωθεί. Ταυτόχρονα το νερό πωλείται εμφιαλωμένο από εταιρείες, που το αντλούν δωρεάν ή σχεδόν δωρεάν από τις φυσικές πηγές. Όλες οι εταιρείες εμφιαλώσεως πληρώνοντας ένα χαμηλό τέλος (0,003-0,005€/λίτρο) προς τον αντίστοιχο δήμο μπορούν να χρησιμοποιούν τα φυσικά αποθέματα δηλ. τα υπόγεια ύδατα είτε για εμφιάλωση είτε για την κατασκευή χυμών, αναψυκτικών κλπ.
Στην καπιταλιστική κοινωνία δεν είναι αποδεκτό οι άνθρωποι να αποκτούν απευθείας από την φύση την ποσότητα νερού που χρειάζονται, αφού έτσι δεν προκύπτει κέρδος.
Το νερό ως αγαθό επιτάσσει την κοινωνική και δημόσια διαχείριση του ενώ ως εμπόρευμα σημαίνει οικονομική εκμετάλλευση και ιδιωτικοποίηση. Όπως σε κάθε εμπόρευμα η τιμή θα πρέπει να είναι υψηλή και το κόστος χαμηλό, ώστε να εξασφαλίζονται κέρδη. Η ποιότητα του απαιτεί δαπάνες και ως εκ τούτου είναι δευτερεύον ζήτημα, ειδικά αν σκεφτεί κανείς ότι το δίκτυο ύδρευσης μιας πόλης είναι μοναδικό. Επομένως όποιος εμπορεύεται το νερό το πράττει ως μονοπώλιο. Είναι ενδιαφέρον επίσης το γεγονός ότι όσο περισσότερο πέφτει η ποιότητα του κρατικού νερού, τόσο μεγαλύτερα είναι τα κέρδη των ιδιωτών που εμπορεύονται το εμφιαλωμένο.
Η καταλήστευση και η υπερεκμετάλλευση των φυσικών πόρων, από το κράτος και το κεφάλαιο, σε πολλές περιοχές του πλανήτη, μα κυρίως σε χώρες όπου το βιοτικό επίπεδο είναι ιδιαίτερα χαμηλό, επέφεραν περαιτέρω υποβάθμιση της ζωής των κατοίκων και στις περισσότερες περιπτώσεις τούς στέρησε βασικά δημόσια αγαθά. Εδώ αξίζει να σημειωθεί ότι περίπου 3 στους 10 ανθρώπους παγκοσμίως, δεν έχουν πρόσβαση σε ασφαλές και άμεσα διαθέσιμο νερό στο σπίτι και 6 στους 10 δεν διαθέτουν σωστά διαχειριζόμενη αποχέτευση.
Από τις αρχές του 1980 μέχρι το 2000, υπήρξε μια τεράστια πίεση από τους διεθνείς χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς και τις πολυεθνικές εταιρείες για να ιδιωτικοποιηθούν οι κρατικές εταιρείες ύδρευσης. Το αποτέλεσμα ήταν οι 5 μεγάλες πολυεθνικές Veolia, Suez, Agbar, RWE και Saur να κατέχουν το 2001 το 71% της παγκόσμιας αγοράς νερού. Στις χώρες που το νερό πέρασε στα χέρια των ιδιωτών παρουσιάστηκαν αμέσως υπέρογκες αυξήσεις στους λογαριασμούς και κατ’ επέκταση αδυναμία πληρωμής τους από το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού. Ο αποκλεισμός των φτωχότερων από καθαρό νερό και ασφαλές αποχετευτικό σύστημα και η μη επαρκής συντήρηση του ήδη υπάρχοντος δικτύου ύδρευσης, είχαν σαν συνέπεια την εξάπλωση ασθενειών όπως την επιδημία χολέρας στο Γιοχάνεσμπουργκ το 2000-2002 και στην Μανίλα το 2003.
Ακόμα και μέσα στις «ανεπτυγμένες» δυτικές χώρες, οι ιδιωτικοποιήσεις και η υπερεκμετάλλευση των υδάτινων πόρων έχουν ως συνέπεια τεράστιες εκτάσεις γης να στερεύουν από νερό ή η ρύπανση να καθιστά το νερό μη πόσιμο. Οι αντιδράσεις όμως των πολιτών, οδήγησαν σε επανακρατικοποίηση πολλών δικτύων. Το 2011 μόνο το 12% της ύδρευσης σε παγκόσμια κλίμακα ανήκε σε ιδιωτικά χέρια ενώ το 2012 οι μεγάλες πολυεθνικές κατείχαν μόνο το 34% της αγοράς και το 90% των 400 μεγαλύτερων πόλεων στον πλανήτη εξακολουθούσε να έχει δημόσιο δίκτυο ύδρευσης.
Ενώ λοιπόν παγκοσμίως οι ιδιωτικοποιήσεις του νερού έχουν αποτύχει και υπάρχει έντονη τάση επανακρατικοποίησης, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θέτει την πώληση των δικτύων ύδρευσης ως μία από τις προϋποθέσεις των οικονομικών πακέτων διάσωσης στην Ελλάδα. Και φυσικά η μεταφορά των ΕΥΔΑΠ – ΕΥΑΘ στο υπερταμείο έχει ήδη γίνει. Τη στιγμή μάλιστα που, ύστερα από δεκαετίες ιδιωτικοποίησης της ύδρευσης, οι πόλεις στην Ευρώπη και σ’ όλο τον κόσμο εγκαταλείπουν πλέον την ιδιωτική διαχείριση (Βερολίνο, Μόναχο, Στουτγάρδη, Παρίσι, Γκρενόμπλ, Μπορντώ, Τουλούζ, Μονπελιέ, Μασσαλία, Λιλ, Βρέστη, Μπουένος Άιρες, Ατλάντα, Γιοχάνεσμπουργκ, Κοτσαμπάμπα κλπ).
Το καπιταλιστικό σύστημα διαχείρισης των υδάτινων πόρων είναι ένα σύστημα που κατασπαταλά τον πιο πολύτιμο φυσικό πόρο για την δημιουργία άχρηστων εμπορευμάτων, για να γεμίζει πισίνες ξενοδοχείων ακόμα και στα πιο άνυδρα νησιά του Αιγαίου, να τροφοδοτεί μεγάλες πόλεις όπου ανθεί η τουριστική βιομηχανία, να κατασκευάζει γήπεδα γκολφ ή τεράστιες εκτάσεις με γρασίδι, που είναι υδροβόρα. Είναι ένα σύστημα που θεωρεί αποδεκτή την απόρριψη βιομηχανικών λυμάτων στα ίδια ποτάμια από τα οποία εξαρτώνται εκατομμύρια άνθρωποι, αρκεί οι ρύποι να βρίσκονται «εντός των αποδεκτών ορίων» και αυτό όχι πάντα. Ένα παράδειγμα είναι η επί σαράντα χρόνια ανεξέλεγκτη απόρριψη αποβλήτων από τις βιομηχανίες στον Ασωπό στην περιοχή Οινοφύτων – Σχηματαρίου, με αποτέλεσμα οι αναλύσεις που έγιναν το 2004 να ανιχνεύουν υψηλές συγκεντρώσεις χρωμίου, μολύβδου, νιτρικών και καδμίου, καθώς και εξασθενές χρώμιο, στις περιοχές Οινοφύτων, Δηλεσίου, Χαλκουτσίου, Ωρωπού, της Τανάγρας, της Αυλίδας, της Θήβας κ.ά., αποδεικνύοντας την σοβαρότητα και την έκταση της ρύπανσης τόσο στον υδροφόρο ορίζοντα και στις παρακείμενες αγροτικές εκτάσεις όσο και στις δραματικές επιπτώσεις στην υγεία των κατοίκων των περιοχών αυτών.
Από την άλλη κάνουν πράξη την εντατική εκμετάλλευση των ποταμών με την κατασκευή φραγμάτων, κυρίως υδροηλεκτρικών. Τα φαραωνικά έργα (φράγμα Αχελώου) είναι δαπανηρά, ευνοούν μια ελίτ κατασκευαστικών εταιρειών, εξαρτώνται από πακέτα χρηματοδότησης εκατομμυρίων ευρώ, είναι μακριά από τις ανάγκες των τοπικών κοινωνιών και πάνω απ’ όλα είναι καταστροφικά για το περιβάλλον, με συνέπειες, που δεν μπορούν ακριβώς να προβλεφτούν και που εκτείνονται χρονικά σε βάθος ετών και σε μια έκταση πολύ μεγαλύτερη απ’ αυτήν που καταλαμβάνουν τα έργα. Η καταστροφή της βιοποικιλότητας και των οικοσυστημάτων των ποταμών αλλά και η αλλαγή του κλίματος ολόκληρης της περιοχής, οι κίνδυνοι κατολισθήσεων και πλημμυρών, καταστροφές τοπίων, οικισμών και η μόλυνση του υδροφόρου ορίζοντα, είναι μερικές από αυτές. Τα φράγματα είναι μια επιθετική πολιτική αύξησης των αντλούμενων ποσοτήτων, με αποτέλεσμα να εμφανίζονται κίνδυνοι για την επάρκεια του φυσικού πόρου για τα δημόσια δίκτυα και την κατοχύρωση του για τις επόμενες γενιές.
Το νερό είναι κοινό αγαθό, δεν είναι εμπόρευμα και δεν μπορεί να αποτελεί οποιασδήποτε μορφής κερδοσκοπίας είτε κρατικής είτε ιδιωτικής. Είναι ζωτικής σημασίας για όλα τα έμβια όντα και τα οικοσυστήματα και δεν αποτελεί αποθήκη ενέργειας για «πράσινη» και ιδίως χρηματιστηριακή εκμετάλλευση.
Σήμερα το νερό χρησιμοποιείται από το κράτος ως φοροεισπρακτικό μέσο μέσα από την πολιτική της ανάκτησης του κόστους (κοινή υπουργική απόφαση για την κοστολόγηση και τιμολόγηση των υπηρεσιών ύδατος).
Στην εμπορευματοποίηση του νερού συμβάλλει και η τοπική αυτοδιοίκηση η οποία παρακολουθεί και εφαρμόζει τις πολιτικές της εκάστοτε κυβέρνησης. Σε κάποιες περιπτώσεις μάλιστα προωθεί με δική της πρωτοβουλία το ξεπούλημα του νερού (Βόλος, Μεσοχώρα, Σκουριές).
Οι αποφάσεις για την διαχείριση του νερού δεν μπορούν να αφεθούν στην κρατική εξουσία κεντρική ή τοπική, αλλά πρέπει να παίρνονται από τις τοπικές κοινωνίες. Η καθολική, ατομική και συλλογική πρόσβαση σε δωρεάν, ποιοτικές και επαρκείς υπηρεσίες ύδρευσης – αποχέτευσης είναι ανθρώπινο δικαίωμα.
Οι προσπάθειες ιδιωτικοποίησης έχουν μέχρι στιγμής καθυστερήσει λόγω των κοινωνικών αντιστάσεων. Ενδεικτικά τέτοιες κινήσεις εναντίωσης είναι τo Savegreekwater, το Κίνηση 136 στην Θεσσαλονίκη και η Κίνηση κατοίκων Πηλίου και Βόλου για το νερό. Σημαντικό είναι να αναφερθεί πως αλληλέγγυοι στον αγώνα ενάντια στις ιδιωτικοποιήσεις είναι και τα Σωματεία εργαζομένων της ΕΥΔΑΠ και της ΕΥΑΘ. Σημαντικός επίσης είναι ο αγώνας που δίνεται εδώ και χρόνια στην Χαλκιδική και όπου κάτοικοι και συλλογικότητες παλεύουν για την εκδίωξη της Eldorado – Ελληνικός Χρυσός, η οποία ευθύνεται για την καταστροφή του περιβάλλοντος και την μόλυνση των υδάτων της περιοχής.
Η διαχείριση του νερού είναι ζήτημα ταξικό, διότι είναι προφανές ότι δεν πρόκειται να λείψει από τ’ αφεντικά του κόσμου.
Οι άνθρωποι από χρήστες υπηρεσιών κρατικών ή ιδιωτικών οφείλουν να γίνουν οι ίδιοι διαχειριστές του πιο βασικού φυσικού πόρου για την ζωή τους.
Ο κοινοτισμός και η τοπική διαχείριση θα πρέπει να είναι η πυξίδα μας.
ΤΟ ΝΕΡΟ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΕΜΠΟΡΕΥΜΑ
